صلاحیت های اخلاقی معلمان

مؤلف:  استاد علیرضا اعرافی

محقق:  محمد تقی مهری

ناظر: سید نقی موسوی

میزان پیشرفت: 5 درصد

معرفی کوتاه

مهمترین رکن در فرایند تعلیم و تربیت، متعلّم و متربّی است. از آنجا که آموزش متربّیان توسط دیگر رکن این فرایند یعنی معلّم و مربّی انجام می‌پذیرد، اگر معلّمان صلاحیت‌های حرفۀ معلّمی، به‌ویژه صلاحیت‌های اخلاقی و شخصیتی، را کسب نکرده باشند جریان تعلیم و تربیت با مشکل مواجه خواهد شد. بدیهی است که تعیین نظر اسلام در رابطه با مصادیق و میزان صلاحیت‌‌های شخصیتی و اخلاقی معلّمی، تنها از طریق بررسی اجتهادی و تعیین حکم هر یک از آنها میسّر است. همچنین اطلاع از نوع وظیفۀ معلّم و تعیین کم و کیف حکم فقهی هر یک از آنها، کمک شایانی به نظام آموزش و پرورش و تدوین شاخص‌های تعلیمی و تربیتی خواهد کرد.

توضیحات تکمیلی

تعلیم و تربیت از عناصر و ارکانی تشکیل شده است که هر یک علاوه بر اینکه دارای ویژگی‌های خاصی هستند، در فرایند آموزش و پرورش نقش مهمی را ایفا می‌نمایند. در این میان، معلم، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تعلیم و تربیت، باید از یک سری قابلیت‌ها و صلاحیت‌هایی شخصیتی و اخلاقی برای تدریس برخوردار باشد تا مسیر یاددهی برای وی و نیز یادگیری برای متربیان تسهیل یابد. اصطلاح صلاحیت در باب صلاحیت‌ معلمی بدین معنا است: «مجموعه شناخت‌ها، گرایش‌ها و مهارتهایی که معلم با کسب آنها می‌تواند در جریان تعلیم و تربیت به پرورش جسمی، عقلی، عاطفی، اجتماعی، و معنوی فراگیران کمک کند. بدیهی است که کسب صلاحیت‌ها و شایستگی‌هایی که در رابطه با جایگاه معلّمی متصور است، کمک زیادی در جهت پیشبرد اهداف از پیش‌ تعیین شده تعلیم و تربیت می‌نماید. اما منظور از صلاحیت‌های شخصیتی و اخلاقی، آن دسته از توانائی‌ها و شایستگی‌هایی است که حاکی از خلقیات درونی و شخصیتی معلم بوده و کسب آنها در جریان تعلیم و تربیت زمینه‌ساز پرورش بعد عقلی، عاطفی، اجتماعی، و معنوی فراگیران است.

    شایان ذکر است قابلیت‌‌های معلّم ‌نوعاً در کتب متفاوت، به‌عنوان یک گزارۀ اخلاقی نگریسته می‌شود. به‌عنوان نمونه می‌توان به کتاب منیة المرید، اثر شهید ثانی اشاره کرد که چندین مورد از ویژگی‌های شخصی معلّم را با این نگاه نام می‌برد. به نظر مي‌رسد در یک دید کلان، ویژگی‌های تعلیمی و تربیتی را می‌توان همچون دیگر موضوعات به فقه عرضه کرد و از آنها گزاره‌هاي مهم فقهي استنتاج نمود؛ سپس با توجه به محمولات به دست آمده، ارتباطات میان معلّمان و متربیان را در فضای بهتری تنظیم کرد. از آنجا که بدون بررسی فقهی و بکار بستن روش اجتهادی نمی‌توان مطمئن شد که نظر اسلام در صلاحیت شخصیتی و اخلاقی معلم چیست، یافتن پاسخ به این سؤال که «چه میزان از صلاحیتهای معلمی از نظر اسلام مطلوب است؟» تنها از طریق روش اجتهادی میسّر خواهد بود. منظور از فقه و روش اجتهادی در اين نوشتار، دانش متداول در حوزه‌هاي علميه است که رفتارهاي اختياري مکلف را از حيث احکام پنج‌گانه (وجوب، استحباب، حرمت، کراهت و اباحه) و احياناً احکام وضعي بررسي مي‌نمايد