واجب موقت

مؤلف:  استاد علیرضا اعرافی

محقق: سید عنایت‌الله کاظمی­

ناظر: علی حسین پناه

حجم: 31 صفحه

میزان پیشرفت: اتمام یافته

معرفی کوتاه

بحث حاضر در سه گفتار کلیات؛ بررسی دیدگاه‌ها درباره واجب موقت و درنهایت به بررسی تبعیت قضاء از اداء می‌پردازد، به‌عبارت‌دیگر این مسئله موردبررسی قرار می‌گیرد که آیا قضا تابع امر ادا است یا نیاز به امر جدیدی دارد؟نظر نهایی ما این است که فی‌الجمله «قضاء نیازمند امر جدیدی است»

معرفی مفصل

به لحاظ عقلی تمام واجبات و مستحبات در «زمان» واقع می‌شود. زمان همان تحلیل عقلی چگونگی وجود متحرک است. به عبارتی از تطبیق حرکت‌های مقداری، زمان منتزع میگردد که در حقیقت یک ظرف تکامل است. اما این‌که زمان، در خطاب شرعی اخذ شود، همیشگی نیست بر همین اساس واجب به «موقت» و «غیرموقت» تقسیم می‌شود. این نوشته در قالب سه گفتار واجب موقت را موردبررسی قرار می‌دهد. گفتار اول؛ شامل مباحث مقدماتی است که به بیان مسئله؛ جایگاه و پیشینه واجب موقت، مفهوم شناسی واجب؛ تعریف «واجب موقت» و تقسیم آن به «موسع و مضیق»؛ تعریف «واجب غیرموقت» و تقسیم آن به «فوری- فوراً ففوراً - به نحو تراخی».

گفتار دوم؛ بررسی دیدگاه‌ها درباره واجب موقت است. که عمدتاً به پاسخ به دو شبهه‌ای که درباره وجود واجب موسع و مضیق مطرح‌شده، می‌پردازد. اجمال شبهه اول: «واجب موسع وجود ندارد زیرا جواز ترک واجب موسع در اول وقت با وجوب آن منافات دارد.» که پاسخ‌هایی داده شده ازجمله این‌که: «وجوب همواره به طبیعت تعلق می‌گیرد و مطلوب مولا، ایجاد صرف الوجود طبیعت است، لذا عدم اتیان برخی از افراد طولی که لازمه موسع بودن است مستلزم منافات با وجوب واجب نیست.»

اجمال شبهه دوم؛ «علم به تکلیف ولو آناًما قبل از اتیان، برای تنجز تکلیف ضروری است؛ لذا همه واجبات موسع بوده و واجب مضیقی وجود ندارد.» پاسخ؛ لازم نیست علم به تکلیف، مقدم بر زمان شروع آن باشد بلکه تقدم رتبی آن کافی است به‌علاوه تضییق در واجب مضیق، ارتباطی با علم مکلف به تکلیف، انبعاث و تنجز ندارد زیرا واجب مضیق، تنها «ظرف زمان انجام تکلیف» را معین می سازد.

گفتار سوم؛ تبعیت قضاء از اداء و این‌که آیا قضا تابع امر ادا است یا نیاز به امر جدید دارد؟ به‌مقتضای قاعده اولیه، قضاء نیازمند به امر جدید است. زیرا دلیل ادا، تنها دلالت بر اتیان عمل در ظرف زمانی معینی میکند. اما برحسب آراء فقهی پاسخ به این سؤال، مستلزم استفاده وحدت یا تعدد مطلوب از دلیل مقید است. اگر از این دلیل، مطلوبیت ذات فعل و واقع‌شدن آن در وقت معيّن استفاده شد، آنگاه قضاء نیازمند امر جدید نیست. البته برخی میان این-که دلیل مقیِّد متصل باشد یا منفصل، قائل به‌تفصیل شدهاند که دراین‌باره چهار قول مطرح و موردنقد و بررسی قرار می‌گیرند که نظر نهایی ما این است که فی‌الجمله «قضاء نیازمند امر جدیدی است.»